De negentiende eeuw

Toelichting bij de lessen van Freek van Schie op 29 september en 6 oktober
In het Nederland van 1900 zou men, terugziend op het jaar 1800, tevreden en optimistisch kunnen zijn. In een eeuw was veel bereikt; technisch, economisch, sociaal, politiek en cultureel. De grondwetswijziging van 1848 legde een basis voor de emancipatie van katholieken, de kleine luyden, arbeiders en vrouwen. Ook in economisch opzicht werd het fundament gelegd voor het moderne Nederland. Alles behoefde slechts te worden uitgebouwd. Er was een begin van volkswelvaart dankzij de industrialisatie en exploitatie van Nederlands-Indië. En vrede op aarde! De laatste grote oorlog lag dertig jaar terug. Was de eerste vredesconferentie niet net geopend in Den Haag? In 1900 ging men de twintigste eeuw vol vertrouwen tegemoet.
Toelichting bij de lessen van mr. drs. Paul Langendorff op 13 en 20 oktober
Dat politiek en filosofie innig hand in hand kunnen gaan blijkt - voor het eerst in de geschiedenis - tijdens de Franse revolutie. Bij het formuleren van de 'Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger' (1789) baseerden de opstellers zich uitdrukkelijk en soms letterlijk op de ideeën van de grote politieke Verlichtingsdenkers Montesquieu, Locke en Rousseau. Dit werkte door in allerlei, veelal in de 19de eeuw opgestelde, westerse grondwetten.
Tijdens onze eerste bijeenkomst op 13 oktober zullen we uitvoerig stilstaan bij de - voor onze huidige Nederlandse samenleving nog steeds fundamentele - Staatsregeling van de Bataafse Republiek en de Grondwetten van het Koninkrijk Holland en het latere Koninkrijk der Nederlanden. Ook bespreken we dan de vier invloedrijkste politieke filosofen uit de 19de eeuw. Belangrijk is om hierbij te bedenken dat er na de val van Napoleon in 1815 sterk op zichzelf gerichte natiestaten ontstonden. Hun nationale/geografische eigenheden beïnvloedden ook het denken van de 'eigen' filosofen. De Duitse filosofen Hegel en Marx en de Britse filosofen Bentham en Stuart Mill domineerden volledig op het sociaal-filosofische (politieke) veld. Veel van hun ideeën/doctrines werken door tot op de dag van vandaag. Op wijsgerig gebied speelde ‘Nederland’ in deze eeuw geen rol. Maar ook op het terrein van de kennisfilosofie en de wijsgerige antropologie kende de 19de eeuw een paar van de beroemdste, invloedrijke filosofen. Op de schouders van Immanuel Kant, die in 1804 overleed, stonden de Duitse filosofen Schopenhauer en Nietzsche. En in  Denemarken legde de filosoof Kierkegaard de basis voor het existentialisme. Op de filosofische thema’s van dit drietal gaan we op 20 oktober uitvoerig in.
Toelichting bij de lessen van Willem Mook op 27 oktober en 3 november
In het begin van de negentiende eeuw zien we een overgang van het klassicisme naar de romantiek. Alles draait om het menselijk gevoel; er is veel drama en emotie in de muziek te horen. Daarnaast is er een hernieuwd enthousiasme voor de natuur. Componisten werken niet meer aan de hoven, maar moeten hun muziek zelf verkopen. Composities worden steeds complexer, orkesten worden groter, symfonieën worden langer, muziekinstrumenten worden aangepast. Maar er is ook ruimte voor het Lied in kleine bezetting. We beluisteren muziek van Beethoven, Schubert, Brahms, Bruckner en Mahler. In Italië zijn Verdi en Puccini de grote namen; in Frankrijk Berlioz, Franck en Saint-Saëns. In het Nederlandse culturele leven van de 19de eeuw overheerst een zeker afkeer van hoogdravendheid en hartstocht. De burgerij kijkt neer op het metier van musicus. Daarentegen wordt amateurmuziek wel bevorderd. Pas tegen het einde van de eeuw krijgt de professionele muziek weer meer ruimte. In 1890 wordt het Concertgebouworkest opgericht. 
Toelichting bij de les van Anja Kalis op 10 november
19de-eeuwse schilderkunst in Nederland
In de negentiende eeuw, de eeuw waarin het huidige koninkrijk wordt gesticht en industrialisering een grote vlucht neemt, breekt voor de schilderkunst een nieuwe periode van bloei aan. De negentiende eeuw zet in met romantische schilderijen vol verwijzingen naar dood, historie en eeuwigheid. Maar al snel ontstaat er een groeiende belangstelling voor het realisme en tegen het eind van de eeuw komt er de explosie van het impressionisme, de kunststroming met dat merkwaardige licht. Tegen het eind van de eeuw gaat de schilderkunst zich steeds eigenzinniger ontwikkelen en zien we dat een schilder als Breitner geen enkele poging meer doet om de lelijkheid van de samenleving te verbergen. 
Toelichting bij de lessen van drs. Lidwien Derriks op 17 en 24 november
We nemen allereerst het meesterwerk van Multatuli onder de loep, de Max Havelaar (1860). Dit werk had enorme invloed, niet alleen op de Nederlandse literatuur, maar ook op de koloniale politiek die Nederland voerde in 'ons Indië'. Het werd vertaald in 40 talen en in 1976 verfilmd. Beroemd zijn de figuren Droogstoppel en Sjaalman en het ontroerende liefdesverhaal van Saïdjah en Adinda. En wie is ook alweer Barbertje, die moet hangen? De poëzie van de negentiende eeuw is ons vooral bijgebleven door de Beweging van Tachtig, die een aardverschuiving veroorzaakte van domineespoëzie naar die van bohemiens, de meer kunstzinnige types. Wie waren die Tachtigers? Hoe verschillend waren ze wel niet? En wie was die dichtende vrouw voor wie men zoveel ontzag had? Waren er meer vrouwen die hun sporen nalieten in de literatuur? Zeer zeker! We geven ze de aandacht die ze verdienen.